شهرهای جدید، مجموعه‌های زیستی غیرارگانیک و برنامه‌ریزی شده‌ای هستند که با اهداف از پیش تعیین شده و برخوردار از تمام تسهیلات لازم برای یک محیط مستقل در بیشتر دوره‌های تاریخی، به ویژه از آغاز شهرنشینی در دورترین نقاط دنیا طراحی و ساخته شده‌اند. احداث این شهرها در مواردی به مثابه برنامه‌ای برای تحقق‌بخشی سیاست حکومت‌ها بوده است که در این زمینه می‌توان از شهرهای جدید بابلی و آشوری در بین‌النهرین، شهر کارگری "کاهون" در مصر، "موهنجودارو" به‌عنوان مرکز تمدن هاراپا در پاکستان، "ميلتوس" و "پرینه" در یونان، پمپئی در روم و "تیمگاد" در آفریقا نام برد.
پس از قرن بیستم، به‌منظور ساماندهی فضایی شهرها و به خصوص شهرهای بزرگ، نظریه‌های متعدد شهری و طرح‌ها و الگوهای مختلفی ارائه شدو با به وجود آمدن مشکلات اجتماعی، اقتصادی و محیطی کلان شهرها بعد از جنگ جهانی دوم، احداث شهرهای جدید در جهان، الگویی برای کمک به حل مشکلات به وجود آمده به شمار می‌رفت. در ایران نیز شهرهای جدید متعددی در پیرامون کلان‌شهرها با هدف حل یا کاهش مشکلات و معضلات روزافزون شهری، هم در دوره پیش از انقلاب اسلامی و هم در دوره پس از انقلاب در نقاط مختلف کشور طراحی و احداث شدند.
شهرهای جدید امروزی در پاسخ به اهداف برنامه‌ریزی‌شده و از پیش تعیین‌شده به منظور تمرکززدایی اقتصادی، اجتماعی و کالبدی و نیز بهبود شرایط زیست‌محیلی به صورت الگوهای پیشنهادی توسعه در ساختار کلی اهداف ملی و در نزدیکی کلان شهرها و شهرهای بزرگ ایجاد و برنامه‌ریزی می‌شوند و هدف از ایجاد آنها اسکان سرریز جمعیت از شهرهای مادر است که به صورت شهرهایی با حوزه نفوذی مستقل، شهرهای جدید اقماری و شهرهای جدید پیوسته و با رشد تدریجی کالبدی شهر مادر به وجود می آیند؛ اگر شهر جدید بخواهد در مقیاس محلی و منطقه‌ای ایفای نقش کند، باید دارای هویت ویژه برای ساکنان خود و دیگران باشد. در حالی که، شهرهای خوابگاهی دارای هویت مشخص نبوده و فعالیت مهمی در آنجا تدارک دیده نمی‌شود. همچنین، شهر جدید باید دارای پایه‌های اقتصادی قوی بوده و از نظر اشتغال به مادر شهر متکی نباشد و بتواند علاوه بر تأمین شغل ساكنان خود، امکان کار و فعالیت را برای سایر افراد فراهم آورد و از نظر خدمات نیز تا حد امکان خودکفا باشد. امروزه برخلاف اهداف پیش گفته، به دلیل نزدیکی شهرهای جدید به مناطق شهری بزرگ و کلان‌شهرها، در درازمدت امکان جذب این شهرها به مادر شهر و در پی آن جذب شدن جمعیت و نیروی کار و در نتیجه ایجاد نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی وجود دارد. حجم فزاینده ساکنان شهرهای جدید خوابگاهی در طی شبانه روز به سوی مراکز اشتغال‌زا و غیره تناوب دارد و باعث حرکت آونگی این رفت و آمد از طریق کانالیزه شدن در مسیرهای ارتباطی می شود.
با آغاز قرن بیست و یکم، تحولاتی در مفاهیم شهرهای جدید در کشورهای توسعه‌یافته و تعدادی از کشورهای در حال توسعه به وجود آمد و دیدگاه کشورها نسبت به چگونگی رشد و توسعه شهرها تغییر کرد؛ به‌طوری که امروزه دغدغه شهرسازی و ایجاد شهرهای جدید تنها ایجاد سکونتگاه و تمرکززدایی جمعیت از کلان شهرها نیست. توجه و احترام به محیط زیست و توسعه پایدار، توجه به هویت و فرهنگ، توجه به فناوری‌های مدرن، توازن بهتر زندگی و توجه به رفاه اجتماعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شدند، جایگزین اهداف اولیه ایجاد شهرهای جدید شده است که همانا شهرهای سکونتگاهی، نظامی، اداری و مانند آن و جایی برای سرریز جمعیت بود. در این خصوص، کشورهای متعددی در جهت پیشبرد این اهداف با تکیه بر شرایط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی خود تجربیات جدید و موفقی در تعادل‌بخشی بین نظام‌های سکونتی، برقراری همبستگی، مشارکت اجتماعی منسجم و هدفمند و توسعه و پایداری شهر از نظر اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی داشته اند و در برنامه ریزی و ایجاد شهرهای جدید موفقیت‌هایی کسب کرده‌اند که از آن میان می‌توان کشورهای ژاپن، کره جنوبی، مالزی، دانمارک و هلند را نام برد.
شهرهای جدید جهان بعد از جنگ جهانی دوم تقریبا از اهداف مشابهی تبعیت می‌کردند اما در قرن بیست و یکم بعضی از کشورها به منظور رسیدن به اهداف توسعه پایدار و حفظ منابع طبیعی و محیط زیست گام‌های جدیدی برداشته و در پی اهداف دیگری گام نهادند. آنچه مسلم است، شهرهای جدید با توجه به افزایش جمعیت و نیاز انسانها به مسکن، خدمات و مکان‌هایی برای کار و تفریح و با هدف ایجاد سکونتگاه و ساخت مسکن به وجود آمدند. اما، ایجاد مسکن، نیازها و الزاماتی را به همراه دارد که بدون توجه به آنها، محلاتی بی روح، بدون امکانات رفاهی و همراه با افزایش جرم و جنایت و در بهترین حالت شهرهای خوابگاهی، ساکت و مرده ایجاد خواهد شد و عدم مشارکت افراد که ناشی از عدم تعلق نسبت به مکان است، تأثیرات نامطلوبی بر کیفیت مکان و کیفیت زندگی داشته است. بنابراین باید باور داشته باشیم که شهر جدید برای بقای خود نیازمند برخورداری از اقتصاد پایه و نقشی در خور است. موفقیت شهرهای جدید زمانی محقق می‌شود که علاوه بر ایجاد فعالیت‌های اقتصادی در این شهرها، به ارتقای کیفیت معماری و طراحی شهری، جذب سرمایه گذاری، توسعه شبکه‌های ارتباطی و مشارکت همه دستگاه‌ها و مردم توجه خاصی شود.
متن کامل مقاله "نگرشی نو بر توسعه شهرهای جدید ایران با مروری بر تجربیات جهانی" در جلد هشتم مجموعه کتاب شهرهای جدید ایران آمده است.